این را رئیس مرکز تحقیقات نجوم و اختر فیزیک مراغه می‌گوید. دکتر علی عجب‌شیری‌زاده با تاکید بر تاخیر در احیای بافت قدیمی بقایای کشف‌شده از رصدخانه مراغه، از تلاش‌های این مرکز برای احیای این بافت خبر می‌دهد: «این مرکز به‌منظور احیای بافت قدیمی رصدخانه مراغه طرح جدید احیای بافت این رصدخانه و ایجاد مرکز تحقیقات جدید نجوم در مجاورت آن را ارائه کرد که با وجود پیگیری‌های مکرر و برگزاری جلسات متعدد با مسئولان ذی‌ربط تاکنون موفق به اجرای عملیات احیا در این محوطه تاریخی- علمی نشده‌ایم.»
اظهارات این کارشناس درحالی است که گفته می‌شود در دور اول سفرهای استانی ریاست‌جمهوری برای احیا و مرمت این مرکز پژوهشی تاریخی اعتبار اولیه مناسبی در نظر گرفته شده است.
اما در مقابل این نظر، تراب محمدی، رئیس سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی در گفت‌وگو با همشهری از فعالیت‌های این سازمان برای احیای این بافت تاریخی خبر می‌دهد: « کار‌های خوبی انجام شده، اما یکسری موانع اجرایی داریم که درصدد رفع آنها هستیم و امیدواریم با حل این مشکلات در آینده‌ای نزدیک شاهد احیای رصدخانه مراغه و بافت تاریخی اطرافش باشیم.»
رصدخانهای با 8 قرن تاریخ
همایش بزرگداشت هفتصد‌و‌پنجاهمین سال رصدخانه مراغه امسال برگزار می‌شود. رصدخانهای که یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین رصدخانه‌های جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ بوده و سالیان سال به‌عنوان یک مرکز بین‌المللی در زمینه نجوم به شمار می‌رفته اما به‌دلیل بی‌توجهی‌های صورت‌گرفته اکنون تنها بقایای کمی از آن باقی‌مانده است.
رصدخانه مراغه 167سال پیش از احداث رصدخانه سمرقند ساخته شده و زمانی یکی از معتبرترین رصدخانه‌های جهان بوده است؛ به‌طوری که در آن زمان به فرمان قوبیلای قا آن، امپراتور چین و برادر هلاکوخان کارشناسانی برای آموزش و الگو‌برداری از رصدخانه مراغه به این شهر آمدند. این گروه پس از مراجعت به چین رصدخانهای به تقلید از رصدخانه مراغه ساختند. بعد از آن رصدخانه‌های سمرقند، استانبول و هند با الگو‌برداری از رصدخانه مراغه احداث شدند.
این رصدخانه که بزرگ‌ترین رصدخانه جهان در دوره قبل از اختراع تلسکوپ است در زمانی که مراغه به‌عنوان پایتخت از سوی هلاکوخان مغول انتخاب شده بود روی تپه‌ای در غرب مراغه ساخته شد. طبق اسناد موجود، این مجموعه که امروزه فقط آثار کمی از آن باقی‌مانده است در سال657 هجری به دستور هلاکو، نوه چنگیزخان مغول و به همت خواجه نصیر‌الدین طوسی طی 15سال بنا شد.
پس از احداث بنای رصدخانه به امر هلاکو کتب و اسباب و آلات علمی و نجومی را که از فتح بغداد به دست آورده بودند در آنجا متـمرکز شد. این مرکز علمی مجهز به کتابخانه‌ای مشتمل بر ۴۰۰هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی بود.
رصدخانه مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود بلکه یک سازمان علمی گسترده بود که امر آموزش در بیشتر شاخه‌های علمی را بر عهده داشت. این مجموعه تا سال 703هجری آباد بود ولی پس از آن بر اثر زلزله‌های سخت و بی‌توجهی حکام رو به ویرانی رفت.
تلاش برای مرمت رصدخانه تاریخی
یک تیم از باستان‌شناسان به سرپرستی پرویز ورجاوند در دهه1350 به کاوش در محوطه رصدخانه پرداختند و قسمت‌های مختلف آن را شناسایی کردند. برج مرکزی که وسیع‌ترین فضای کشف‌شده را تشکیل می‌دهد قطری به اندازه 22متر دارد.
در قسمت جنوب و جنوب شرقی و شمال برج مرکزی رصدخانه 5واحد مدور کشف شده که از هر یک به‌طور مستقیم در کار پژوهش‌های نجومی استفاده می‌شده است.
در گوشه شمال غربی تپه واقع در زیر حصار شمالی محوطه رصدخانه نیز بنای جالبی به مساحت 330متر مربع ایجاد شده که با توجه به جنبه‌های مختلف بقایای به‌دست‌آمده می‌توان آن را کتابخانه این مجموعه دانست.
علاوه بر این، تاکنون در دامنه غربی تپه رصدخانه مراغه و مشرف به روستای طالب‌خان، 4مجموعه معماری و تعدادی دخمه کشف شده است. این مجموعه گذشته از ارزش معماری، از نظر روش ساخت و بسیاری از ویژگی‌های مذهبی - اجتماعی و اوضاع و احوال خاص دوره ایلخانی دارای اهمیت و اعتبار فراوانی است.
در سال‌های اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا روی بخشی از آن ساخته شده است.
دکتر عجب‌شیری‌زاده با بیان اینکه اقدامات اولیه برای احیای محوطه تاریخی رصدخانه انجام شده است، به خبرگزاری مهر می‌گوید: «برای این منظور نقشه بازسازی محوطه تهیه شده است که درصورت اجرای این طرح، از حمایت‌های بین‌المللی نیز برخوردار می‌شویم.»
رئیس مرکز اخترفیزیک مراغه همچنین یادآور می‌شود: «مرمت و بازسازی این رصدخانه با همکاری سازمان میراث فرهنگی انجام خواهد شد اما با وجود تهیه تمامی زیرساخت‌ها و هماهنگی‌های لازم برای احیای این محوطه از سوی مرکز، تاکنون مسئولان میراث فرهنگی برای تعیین محوطه اقدامی نکرده‌اند.»
رئیس مرکز تحقیقات نجوم و اخترفیزیک مراغه با تاکید بر اینکه اقدامات اینچنینی باعث دلسرد و مایوس‌شدن محققان می‌شود ابراز امیدواری می‌کند که طرح جدید ارائه‌شده از سوی مرکز تحقیقات نجوم و اخترفیزیک مراغه با همکاری سازمان میراث فرهنگی شهرستان مراغه و مسئولان ذی‌ربط هر چه زودتر اجرا شود؛
طرحی که مهندس محمدی از آن به‌عنوان «طرحی غیر‌جامع» نام می‌برد و به همشهری می‌گوید: «اگر طرحی به نام احیای رصدخانه مراغه ارائه می‌شود باید جامع باشد و تمامی جنبه‌های لازم را در نظر گرفته باشد و در ضمن با سازمان میراث فرهنگی هماهنگ باشد.»
آیا طرح ارائه‌شده از سوی مرکز اخترفیزیک مراغه این مشخصات را ندارد؟ پاسخ رئیس سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی به این سؤال منفی است: «در طرح ارائه‌شده همه زوایا در نظر گرفته نشده است.
ما اکنون در سازمان در حال مطالعه و تهیه یک‌طرح جامع هستیم اما در تهیه این طرح حتما از نظر کارشناسانی چون دکتر عجب‌شیری‌زاده نیز استفاده می‌کنیم.»
